Τεύχος 89 - Επιλεγμένο απόσπασμα

Κρις Λιβανίου, Οι θεωρίες του Claude Lévi-Strauss ως κάτοπτρο ανάγνωσης του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού

Στην πλειοψηφία των μελετών του ο Claude Lévi-Strauss ασχολήθηκε με τις λέξεις που, ως βασικά εργαλεία επικοινωνίας και καθρέφτης πραγματικότητας, παίζουν πρωταρχικό ρόλο στις ανθρώπινες κοινωνίες. Είδε σ' αυτές τον κατεξοχήν συνδετικό ιστό ανάμεσα στο σύμβολο και την αξία, και ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε την κεφαλαιώδη σημασία τους στο σύστημα αξιών που διέπει και οριοθετεί μια κοινωνία, σε όποιες συνθήκες κι αν αναπτύσσεται αυτή.

Ο Lévi-Strauss έφερε στο φως την εσωτερική πραγματικότητα και εκτίμησε σωστά τις ιδιότητες εκείνες που κάνουν τις λέξεις μοναδικές κοινωνούς αξιών σε κάθε μορφή κοινωνικής δομής.

Στη νεότερη ελληνική ιστορία το δημοτικό τραγούδι εμφανίζεται ως το κατεξοχήν πεδίο παρατήρησης των λέξεων σαν μέσο δόμησης μιας συλλογικής συνείδησης. Λαογραφικές και λογοτεχνικές μελέτες αποδεικνύουν ότι τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν το σημείο αφετηρίας και ταυτόχρονα την πρώτη ύλη για την εδραίωση των αξιών και του ιδεώδους πάνω στα οποία στηρίχτηκε η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η ιδιαιτερότητα των λέξεων του δημοτικού τραγουδιού βρίσκεται φυσικά στο γεγονός ότι πρόκειται για λέξεις αποκλειστικά προφορικές: τα κείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι αποτέλεσμα εκτενούς λαογραφικής έρευνας σε μορφή συλλογών αλλά είναι σαφές ότι πρόκειται για κείμενα αποκλειστικά προφορικού λόγου. Στη σύγχρονη εποχή τα δημοτικά τραγούδια έχουν χάσει τον λειτουργικό ρόλο που κατείχαν στην κοινωνία προ της βιομηχανικής επανάστασης, κάτι που όμως δεν τους αφαιρεί τίποτα από τη σημασία και τον συμβολισμό τους.

Στην προσέγγιση των δημοτικών τραγουδιών ως κείμενο, η γλώσσα αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο, είναι ο ιστός που επιτρέπει τελικά στα μέλη της ελληνικής αγροτικής κοινωνίας να δημιουργούν αλληλένδετες σχέσεις μεταξύ τους και να παράγουν μια ξεκάθαρη συλλογική ταυτότητα. Η έμπνευση που αποτέλεσε το δημοτικό τραγούδι ιδιαίτερα για τους Έλληνες στην εποχή της τουρκοκρατίας αποδεικνύει τη θεωρία του Lévi-Strauss σύμφωνα με την οποία οι λέξεις ξεπερνούν τα επιμέρους εννοιολογικά τους όρια για να αποκτήσουν μια διάσταση ευρεία, οικουμενική: αποτελούν ταυτόχρονα και αξίες. Το δημοτικό τραγούδι είναι ο καθρέφτης αυτής της διάστασης. Στο πεδίο αυτό η γλώσσα, οι λέξεις είναι το ισχυρό κοινωνικό φαινόμενο που περιγράφηκε από τον Lévi-Strauss.

Η δημοτική ποίηση, λογοτεχνικό αντικείμενο οικείο και πεδίο έρευνας λαογράφων όσο και εθνολόγων, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της λειτουργίας των λέξεων ως διαύλων επικοινωνίας ιδεών, αξιών και καταστάσεων, ως εικόνας κοινωνικής οντότητας, πάνω από όλα ως συνδέσμου του υπαρκτού με το αφηρημένο, το άπιαστο.

ΚΡΙΣ ΛΙΒΑΝΙΟΥ
Υποψήφια Δρ. Φιλολογίας-Μοντέρνας Λογοτεχνίας
του Παν/μίου της Σορβόννης (Paris IV)